یکی از مفاهیم کلیدی در دنیای تجارت بینالملل، نرخ ارز شناور است. این نرخ مانند یک شمشیر دو لبه عمل میکند؛ گاهی زمینهساز رشد اقتصادی میشود و گاهی موجب نوسان و بیثباتی در بازارهای مالی. برای هر تاجر یا بازرگانی که قصد فعالیت حرفهای در عرصه تجارت جهانی دارد، آشنایی با این مفهوم ضروری است. نرخ ارز شناور، به عنوان یکی از مهمترین نظامهای ارزی جهان، نقش مهمی در تعیین مسیر اقتصادی کشورها دارد و بر روابط تجاری بینالمللی تأثیر مستقیم میگذارد. گروه ایرانیان دبی، در این مقاله به بررسی این موضوع و پیامدهای آن بر توازن اقتصادی کشورها میپردازد؛ با ما همراه باشید.
تاجران و فعالان حوزه تجارت بینالملل، بدون شک بارها با اصطلاح «نرخ ارز شناور» مواجه شدهاند. این مفهوم به ارزش پول یک کشور در برابر ارز سایر کشورها اشاره دارد؛ بهبیان ساده، با استفاده از آن مشخص میشود چه مقدار از ارز داخلی برای خرید یک واحد از ارز خارجی نیاز است. در انگلیسی به آن Floating Exchange Rate گفته میشود و یکی از اصول بنیادی در نظامهای ارزی مدرن محسوب میشود.
ویژگی اصلی این نوع نرخ، انعطافپذیری آن است؛ به این معنا که ارزش آن بر اساس عرضه و تقاضای بازار ارز و شرایط اقتصادی روز تغییر میکند. در حال حاضر، بسیاری از کشورها از این مدل استفاده میکنند و آن را بهعنوان یکی از کارآمدترین نظامهای ارزی میشناسند. قیمت ارز در این نظام، بهجای کنترل مستقیم دولت، توسط نیروهای بازار – بهویژه در بسترهایی مانند بازار فارکس – تعیین میشود.
البته تفاوتهای قابل توجهی میان این نوع نرخ و سیستم ارز ثابت وجود دارد. درحالیکه در مدل ثابت، دولت نقش مستقیمتری در کنترل قیمت دارد، در نظام شناور، دولت تنها در مواقع ضروری با سیاستگذاری به کنترل نوسانات شدید کمک میکند.
کارکرد نرخ ارز شناور چگونه است؟
نرخ ارز شناور بهصورت آزاد و با توجه به نوسانات بازار ارز تعیین میشود. بالا و پایین رفتن ارزش آن به میزان عرضه و تقاضا بستگی دارد. هرچند این نرخ توسط بازار مشخص میشود، بانک مرکزی با مداخلات مستقیم یا غیرمستقیم تلاش میکند ثبات اقتصادی ایجاد کرده و ارزش پول ملی را کنترل کند، چرا که این نرخ تأثیر مستقیمی بر اقتصاد، سیاست و ثبات کشور دارد.
وقتی که در بازار آزاد ارز، عرضه یکی از واحدهای پولی افزایش پیدا کند و در مقابل آن، میزان تقاضای مردم برای خرید آن کاهش پیدا کند، واحد پولی از جایگاه اصلی خود سقوط میکند. برعکس این موضوع نیز صادق است. زمانی که تقاضای مردم یک جامعه برای خرید یک واحد پولی افزایش پیدا کند، عرضه آن در بازار رو به کاهش میرود. این موضوع سبب ارتقاء جایگاه ارز به بالاتر از موقعیت فعلی میشود.
7 تفاوت نرخ ارز شناور با نرخ ارز ثابت
برای آن که بتوانیم تفاوت میان نرخ ارز شناور و نرخ ارز ثابت را بدانیم، ابتدا باید با مفهوم هر کدام از این دو آشنا شویم. نرخ ارز ثابت بر اساس قوانین نظام ارزی ثابت هر کشوری ایجاد میشود. این ارز نرخ ثابت و رسمی برای یک واحد پولی به شمار میرود. برای آن که نرخ ارز یک کشور به ثبات برسد، نیاز به یک پشتوانه غنی از ذخایر ارزی و طلا برای آن وجود دارد. نرخ ارز ثابت با تکیه بر همین پشتوانههاست که میتواند همواره ثابت بماند. نرخ ارز شناور بر خلاف نرخ ارز ثابت، همواره با نوساناتی مواجه میشود. در ادامه مطلب اصلیترین تفاوت میان این دو ارز را با شما در میان میگذاریم:
1- نرخ ارز شناور بر اساس نظام شناور و نرخ ارز ثابت بر اساس نظام ارزی ثابت به وجود آمده است.
2- نرخ ارز شناور به صورت مداوم تغییر میکند؛ اما نرخ ارز ثابت برای مدت زمان طولانی ثابت و بدون تغییر باقی میماند.
3- دامنه تغییرات نرخ ارز ثابت توسط بانک مرکزی مشخص شده است؛ در صورتی که نرخ ارز شناور، چنین دامنهای ندارد.
4- این امکان وجود دارد که نرخ ارز شناور، باعث بیثباتی اقتصادی و تورم شود؛ این موضوع در مورد نرخ ارز ثابت مطرح نیست.
5- نرخ ارز شناور در برابر تغییرات اقتصادی انعطاف پذیر است؛ اما نرخ ارز ثابت، بدون تغییر است و تاجران میتوانند آن را پیشبینی کنند.
6- نرخ ارز شناور بر اساس شرایط بازار تعیین میشود؛ نرخ ارز ثابت نوسانات زیادی ندارد و این موضوع برای تجارت بینالمللی کمک فراوانی میکند.
7- ارزش نرخ ارز شناور بر اساس میزان عرضه و تقاضای بازار مشخص میشود. این در حالی است که نرخ ارز ثابت، توسط دولت تعیین میگردد.
با مزایای نرخ ارز شناور آشنا شوید
نرخ ارز شناور، بر مبنای میزان عرضه و تقاضای بازار یک کشور مشخص میشود. این نوع ارز در قیاس با ارز ثابت، تحت تاثیر عوامل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قرار میگیرد. بنابراین همواره شاهد نوسانات و تغییرات نرخ آن در بازار مالی کشورمان هستیم. در این بخش از مقاله قصد داریم شما را با برخی از مهمترین مزایای نرخ ارز شناور آشنا کنیم؛ پس با ما همراه باشید:
1- عدم نیاز به ذخایر: برای ارز شناور، نیازی به وجود ذخایر ارز و طلا نیست.
2. معامله بدون محدودیت: با استفاده از ارز شناور، میتوان بدون هیچ محدودیتی بسیاری از معاملات تجاری را انجام داد.
3- جلوگیری از فساد ارزی: به سبب آن که نرخ ارز شناور بر اساس وضعیت بازار مشخص میشود، بنابراین از فساد بازار ارز جلوگیری میکند.
4- بهبود کارایی بازار: نرخ ارز شناور، بر روی متغیرهای کلان اقتصادی مانند تولید ناخالص داخلی، رشد اقتصادی، نرخ بهره و… تاثیر میگذارد. بنابراین سبب بهبود کارایی بازار و ایجاد تغییرات مثبت اقتصادی میشود.
5- عدم نیاز به نگهداری از نرخ ارز شناور: بانکها و موسسات مالی برای کنترل نرخ ارز شناور، نیازی به نگهداری ذخایر ارزی ندارند. از این ذخایر میتوان برای رشد اقتصادی کشور و سرمایه گذاری استفاده کرد.
6- محافظت از تورم واردات: کشورهایی که برای تجارت از نرخ ارز ثابت استفاده میکنند، همواره با مشکلی به نام تورم وارداتی مواجه هستند. در حالی که با وجود نرخ ارز شناور، با چنین چالشی مواجه نخواهد بود.
7- انعطاف پذیری اقتصادی: نرخ ارز شناور، در برابر تمامی تغییرات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی واکنش نشان میدهد و به این صورت از بروز بحرانهای مالی جلوگیری به عمل میآورد.
معایب نرخ ارز شناور
نرخ ارز شناور، با وجود تمامی مزایای خویش، اما معایبی نیز به همراه دارد. برای تمام افرادی که قصد دارند به دنیای تجارت قدم بگذارند، شناخت معایب نظام و ارزهای شناور، یکی از مهمترین امور است. این آگاهی به فرد کمک میکند تا با دقت بیشتری به تجارت با ارز شناور مشغول شود و از ضرر و زیانهای مالی در امان بماند. با ما در ادامه مطلب همراه باشید تا شما را با برخی از معایب ارز شناور آشنا کنیم:
– ریسک انتقال: یکی از مهمترین معایبی که نرخ ارز شناور دارد، ریسک انتقال آن است. به خصوص این ریسک، در مواقعی که کشورها دچار نوسانات اقتصادی میشوند و در شرایط بحرانی قرار میگیرند، بیش از پیش احساس می شود.
– نیاز به زیر ساخت: برای آن که بتوان از نرخ ارز شناور استفاده کرد، نیاز به زیرساختهایی وجود دارد. در واقع نظام ارزی باید کارایی داشته باشد و رقابتی باشد و این دو مورد، بخشی از زیرساختهای مورد نیاز برای ارز شناور هستند.
– نوسانات زیاد: همان گونه که پیش از این اشاره کردیم، نرخ ارز شناور همواره با نوسانات زیادی مواجه است. به خصوص میزان عرضه و تقاضای بازار، بر روی این نوسانات تاثیرات فراوانی بر جای میگذارند.
– محدویتهایی در رشد اقتصادی: در صورتی که نتوان نرخ ارز شناور را کنترل کرد، ممکن است باعث ایجاد محدودیت هایی در رشد اقتصادی شود. نرخ منفی ارز شناور، سبب ایجاد مشکلات جدی در سیستم اقتصادی کشور میشود.
– تشدید مشکلات اقتصادی: در صورتی که یک کشور از مشکلاتی مانند بیکاری یا تورم رنج میبرد، نرخ ارز شناور ممکن است باعث بدتر شدن این مشکلات شود. به عنوان مثال اگر ارزش پول کشورمان کاهش پیدا کند، تقاضا برای کالاها زیاد میشود و این امر باعث ایجاد تورم میگردد.
عوامل تاثیرگذار بر نرخ ارز شناور
تا اینجای مقاله به این نکته پی بردیم که نرخ ارز شناور، در واقع همان قیمتی است که بازارهای مالی ارزش یک ارز را در برابر ارزهای دیگر تعیین میکنند. در این سیستم، نرخ ارز به صورت آزادانه و بر مبنای میزان عرضه و تقاضای بازارهای بینالمللی در نوسان است. پارامترهای مختلفی وجود دارند که بر روی نرخ ارز شناور تاثیرگذار هستند و ما در این قسمت از مقاله، به برخی از مهمترین آنها اشاره میکنیم:
* تفاوتهای نرخ بهره: زمانی که نرخ بهره در یک کشور زیاد باشد، سرمایه گذاران خارجی برای سرمایهگذاری آن ترغیب میشوند. چرا که این امر سبب ایجاد سود فراوان برای آنها میشود. با ورود سرمایهگذاران خارجی به بازار ایران، تقاضا برای ارز آن زیادتر میشود. این موضوع سبب افزایش ارزش ارز شناور میشود.
* وضعیت اقتصادی کشور: وضعیت اقتصادی کشورمان، تاثیر بسزایی بر روی نرخ ارز شناور می گذارد. در صورتی که اقتصاد یک کشور قدرتمند باشد، بدون شک ارزش ارز در آن رشد میکند. اگر تورم پایین باشد، بدون شک ارزش ارز شناور بالا میرود و بالعکس این موضوع نیز صادق است. زمانی که تورم بیش از پیش افزایش پیدا کند، نرخ ارزش شناور کاهش پیدا کرده و بیارزش می شود.
* سیاستهای پولی و مالی: هر کشوری برای خود سیاست های پولی و مالی خاصی دارد. بنابراین تصمیماتی که بانک مرکزی و دولت در این زمینه میگیرند، باعث ایجاد تغییراتی در نرخ ارز می شود. به عنوان مثال اگر نرخ بهره کمتر شود یا هزینههای دولتی افزایش پیدا کنند، ارزش ارز شناور کمتر میشود.
* عدم اطمینان سیاسی و اقتصادی: به وجود آمدن مشکلاتی که سبب بیاطمینانی سیاسی و اقتصادی شود، نرخ ارز شناور را تحت تاثیر قرار میدهد. از جمله این موارد میتوان به برگزاری انتخابات، بحرانهای مالی و… اشاره کرد. این موارد میتوانند سبب افزایش ارزش و یا کاهش ارزش ارز شناور شوند. سرمایهگذران زمانی که شاهد ثبات در بازار ارز باشند، برای سرمایهگذای ترغیب میشود و در غیر این صورت، تمایلی به سرمایهگذاری ندارند.
سخن پایانی
در نهایت باید گفت که نرخ ارز شناور، یک نظام ارزی است که در آن ارزش پول بر اساس عوامل مختلفی مانند عرضه و تقاضا، سرمایهگذاری و گردش مالی تعیین میشود. برخلاف نرخ ثابت، دولت یا بانک مرکزی مستقیماً در تعیین آن دخالت نمیکنند و بازار نقش اصلی را ایفا میکند. در این مقاله با مفهوم این نوع نرخ، مزایا، معایب و عوامل مؤثر بر آن آشنا شدید.