یکی از بخش‌های عمده و اساسی در تجارت بین‌المللی روشهای پرداخت می‌باشد. برای پرداخت هزینه‌های خرید در تجارت بین‌المللی روشهای بسیاری موجود است که بازرگانان می‌توانند بسته به نیاز و راحتی خود و همچنین توافق با طرف خود یکی از آنان را انتخاب نمایند. در طول تاریخ، روشهای پرداخت اشکال مختلفی به خود دیده است و تا امروز که این مقاله نوشته می‌شود سعی شده است که تا جای ممکن خطر عدم پرداخت پول از هر جانب کاسته شود.
فروشنده و خریدار در تجارت بین‌المللی روش پرداخت خود را بر اساس موقعیت سیاسی و یا شرایط اقتصادی کشورهای یکدیگر انتخاب می‌کنند. با انتخاب درست‌ترین روش پرداخت ریسک‌های احتمالی در هنگام خرید و فروش کاهش یافته و فروشنده و خریدار دیگر نیاز نیست که هر یک نگران پول و یا کالای واگذار شده خود باشند. در این مقاله قصد داریم تا شما را با برخی از این روشهای پرداخت آشنا کنیم.
برای پرداخت بین‌المللی باید به چه نکاتی توجه کرد؟
تجارت بین‌الملل نقش اساسی در تامین نیازهای یک کشور دارد، به طوری که اگر یک کشور نتواند به درستی مراودات اقتصادی خود را رهبری کند، مردم خود را با مشکلات عدیده‌ای رو به رو میسازد که رفع آن مشکلات هر کدام به خودی خود امری دشوار و طاقت فرسا می‌باشد. به همین جهت است که تجارت در میان کشورهای مختلف جریان دارد و هر کشوری که در امر تجارت و بازرگانی موفق باشد میتواند بقای اقتصاد مردم خود و دولت خود را تضمین کند.
به همین دلیل که تجارت یکی از ارکان اصلی اقتصاد هر کشور است نیاز است که هر بازرگان و تاجری که قصد انجام مراودات اقتصادی دارد با جزئیات این امر آشنایی داشته باشد. بنابراین پرداخت بین‌المللی هم یکی از بخش‌های مهم تجارت است که آگاهی یافتن از آن کمک می‌کند که تجار بتوانند یک تجارت پُرسود و به دور از استرس را تجربه کنند.
روش های پرداخت بین المللی
روشهای پرداخت بین‌المللی گوناگون هستند و انتخاب یکی از این روش‌ها باید به صورت توافقی میان هر دو طرف قرارداد باشد، همینطور این توافق به عوامل بسیاری هم بستگی دارد که اگر بخواهیم مختصرا از آنان نام ببریم به شرح زیر می‌باشند:
- مدت زمانی که خریدار و فروشنده با یکدیگر مراودات اقتصادی داشه‌اند
- میزان اعتماد میان خریداد و فروشنده تا چه حد می‌باشد
- فاصله جغرافیایی کشور مبدا و مقصدا چقدر است
- ارزیابی موقعیت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و قانونی کشورهای مبدا و مقصد در زمان حال حاضر
- موقعیت مالی و اعتبار مالی هر دو طرف قرار داد
پیش پرداخت Advance Payment
یکی از ساده‌ترین و مرسوم‌ترین روشهای پرداخت بین‌المللی پیش پرداخت است. در این روش خریدار لیست کالاهای مورد نیاز خود را برای تامین کننده ارسال می‌کند. تامین کنند اقدام به ارزیابی قیمت نهایی کالاهای درخواستی کرده و صورتحسابی برای خریدار ارسال می‌کند و منتظر می‌ماند که خریدار آن صورتحساب را به صورت کامل پرداخت نماید. خریدار پس از آنکه هزینه‌های مطالبه شده توسط تامین کننده را پرداخت کرد، تامین کننده اقدام به ارسال محصولات مشتری خود می‌نماید. اما باید توجه داشت که این روش یک ریسک کامل است و در همه زمینه‌ها امکان پذیر نیست. شما اگر قرار است که از این روش اقدام به پرداخت هزینه‌های جاری نمایید باید به فروشنده اطمینان کامل داشته باشید، البته که این اطمینان دو طرفه است. اگر تا به حال از خریداری که در حال حاضر با او در تماس هستید و تامین کننده اصلی شماست، خریدی انجام نداده‌اید، بهتر است که در ابتدای کار خود روش دیگری را انتخاب نمایید تا با خیال آسوده‌تری به تجارت بپردازید. در ضمن تنها ریسک این روش در عدم دریافت کالا نیست، امکان دارد که تامین کننده کالای درخواست شده شما را در زمان معوق تحویل ندهد و یا اگر هم تحویل دهد، کالا آن کیفیتی که بر سر آن توافق شده را نداشته باشد. پس بهتر است در هنگام استفاده از این روش بیشتر دقت کنید.
پس پرداخت Open Account Trade
روش پس پرداخت یا حساب باز دقیقا نقطه مقابل روش پیش پرداخت است. در این روش خریدار لیستی از محصولات موردنیاز خود را برای فروشنده ارسال می‌کند و فروشنده مطابق با نیازهای و خواسته‌های خریدار محصولات را ارسال می‌کند و باید منتظر بماند تا خریدار هزینه‌ها را در زمان توافق شده برای او ارسال کند. باز هم در این روش ریسک وجود دارد اما کفه ترازوی ریسک بیشتر به جانب فروشنده است، چرا که بدون دریافت کمترین مبلغی باید کالای خواسته شده را ارسال کند و در انتظار پول خود بنشیند. به زبان ساده‌تر به این روش همان نسیه هم گفته می‌شود که از نظر حرفه‌ای در دنیای تجارت این کلمه هیچگونه کاربردی ندارد. در هر صورت در این روش از پرداخت هم اطمینان حرف اول را می‌زند و هر گاه فروشنده‌ای بتواند به خریدار خود اطمینان کند، میتواند اقدام به انجام چنین کاری نماید. در نتیجه فروشنده‌هایی که قرار است برای بار اول از آنان خرید کنید به راحتی اطمینان نمی‌کنند که محصول خود را در اختیار شما قرار دهند. البته که باید به آن‌ها هم این حق را داد. اعتماد پیدا کردن کاری است که یک شبه امکان پذیر نیست و حاصل چندین سال تجربه و دوستی است.
براتی (وصولی ها) Clean Drafts
این روش گویی خلا میان فروشنده و خریدار را قرار است از بین ببرد. روش براتی تضمینی برای پرداخت قبل یا بعد از خرید مشتری است و این اطمینان را می‌توان با این روش تجربه کرد. در این روش برات‌هایی میان خریدار و مشتری رد و بدل شده که مشخص می‌کند روش پرداخت باید به چه صورت انجام پذیرد. پرداخت برات به دو روش وصولی و اسنادی تقسیم می‌شود که هر کدام مزیت‌ها و معایب خود را دارند.
همانگونه که مورد بررسی قرار گرفت در دو روش قبل یکی از طرفین معامله ریسک زیادی را می پذیرفت و به طرف مقابل اعتماد زیادی از خود نشان می داد. در صورتی که طرفین معامله بخواهند از ریسک کل معامله بکاهند و ریسک را بصورت مناسب و متعادل بین یکدیگر تقسیم نمایند مجبور می شوند از راههای دیگر پرداخت استفاده نمایند.
وصولی ها یکی از روشهای مدرن در معالات بازرگانی بین المللی می باشند. روش وصولیها در عرف بانکی بازرگانی کشورمان تحت عنوان براتی یا واردات با روش “ثبت سفارش براتی در بانک” شناخته می شود. در دو روش قبل بانکها نقشی در بررسی اسناد نداشتند اما در این روش بانکها علاوه بر انتقال وجه اسناد را نیز مورد بررسی قرار می دهند.
آنچه در این روش اتفاق می افتد این است که فروشنده کالا را به کشور خریدار ارسال نموده، اما اسناد را مستقیم برای وی نمی فرستد، بلکه اسناد بازرگانی از جمله فاکتور، بارنامه، لیست عدل بندی، گواهی مبداء و دیگر اسناد را به همراه یک دستورالعمل برای بانک مشخص شده می فرستد و در دستورالعمل ارسالی از بانک مشخص شده می خواهد در صورتی که خریدار تعهدات خود را در پرداخت، قبول برات و با غیره به انجام رساند، اسناد را به وی تحویل دهد. این روش پیشرفته تر از روشهای قبل بوده و کمسیون بانکی اتاق بازرگانی بین الملی نیز مقررات متحد الشکل وصولی ها را برای اولین بار در سال ۱۹۵۶ تحت عنوان “مقررات متحد الشکل برای وصول اسناد تجاری” منتشر نمود. این مقررات به علت نیاز و هماهنگی با تغییرات و تحولات در سایر بخشها و بویژه بخش حمل و نقل و ارتباطات در سالهای ۱۹۶۷ و ۱۹۷۸ مورد تجدید نظر قرار گرفت و تحت عنوان “مقررات متحد الشکل وصولی ها ” منتشر گردید. مقررات مذکور بالاخره در سال ۱۹۹۵ مورد تجدید نظر قرار گرفت تا با قوانین متحد الشکل اعتبارات اسنادی هماهنگ باشد.
این مقررات با قابلیت اجرا از سال ۱۹۹۶ در نشریه شماره ۵۲۲ اتاق بازرگانی بین المللی منتشر و در حال حاضر جاری می باشد (زمانی فراهانی. ص ۲۹۲). طبق مقررات متحد الشکل وصولی ها ۵۲۲ URC وصولی(COLLECTION) یعنی انجام امور مربوط به اسناد بوسیله بانکها طبق دستورالعمل های دریافت شده برای:
• حصول پرداخت یا قبولی
• تحویل اسناد در قبال پرداخت یا در مقابل قبولی
• یا تحویل اسناد بر اساس تعاریف و شرایط دیگر
ملاحظه می گردد که طبق تعریفی که ۵۲۲ URC از وصولی نموده است عمل وصولی باید بوسیله بانکها صورت پذیرد. از این نظر شاید وصولی را بدین صورت نیز بتوان تعریف نمود که در بازرگانی بین المللی صادرکننده (فروشنده) وصول وجه کالای صادر شده را طبق دستورالعمل دقیق و روشن به بانک واگذار می نماید و در اینصورت بانک نسبت به وصول وجه از خریدار اقدام نموده و اسناد کالا را به وی تحویل می دهد تا بتواند کالای خود را از گمرک ترخیص نماید.
اغلب اوقات وصولیها به شکل برات ارزی ارسال می گردند. برات سندی است که به موجب آن شخص حقیقی یا حقوقی) به دیگری دستور می دهد که مبلغ معینی را عند المطالبه (به رویت) یا در سر رسید معین در وجه حامل یا به حواله کرد او به شخص ثالث بپردازد. به کسی که برات را صادر می کند دهنده برات یا برات کش و به کسی که وجه برات را باید بگیرد دارنده برات یا برات دار و به کسی که وجه برات را باید بپردازد، گیرنده برات یا برات گیر می گویند.
برات ارزی در واقع نوعی برات می باشد که فروشنده یا ذینفع آنرا می نویسد، بانک ابلاغ کننده یا بانک ذینفع آن را ارسال و خریدار آنرا قبولی نویسی می کند. فروشنده میتواند با ارایه این سند به بانک خود بلافاصله یا بعد از تاریخ تعیین شده مبلغ مندرج در آن را دریافت کند. در برات ارزی از مشخصات کالای مورد معامله نام برده نمی شود. برات قابل معامله و نقل و انتقال می باشد (دیبایی. ص ۱۷۹). از سوی دیگر برات سندی است که قابل تنزیل بوده و در صورت مدت دار بودن، ذینفع آن می تواند قبل از سر رسید با کسر بهره منطقی، آن را در بانک یا موسسات مالی تنزیل نماید.
در فرایند اجرای این روش فروشنده کالا را به کشور مقصد و طبعا گمرک آن کشور ارسال می نماید. در گام بعد اسناد را (اسناد بازرگانی کالا) به همراه برات و دستورالعمل به بانک ارسال کننده اسناد تحویل می دهد و آن بانک اسناد را به همراه دستورالعمل و برات به بانک وصول کننده ارسال می نماید. این بانک در گام بعد اعلامیه وصول اسناد را به همراه برات برای خریدار می فرستد. خریدار به بانک مراجعه نموده و برات را قبول کرده و اسناد کالا را تحویل می گیرد تا بتواند به گمرک مراجعه و کالای خود را ترخیص نماید.
بنابر مطالب فوق برای تحقق معاملات وصولی در بازرگانی بین الملل مطابق مقررات متحدالشکل وصولیها وجود عوامل و عناصری همچون اسناد، دستورالعمل وصول، بانک، صادر کننده و وارد کننده زیر ضروری است. همچنین طبق مقررات کنوانسیون آنسیترال ۱۹۸۸ میلادی برات یا سفته باید شامل مندرجات خاصی از جمله دستور پرداخت، مهلت پرداخت، تاریخ تحریر و امضاء باشد (زمانی).
همچنانکه که مطرح گردید در این روش فروشنده قبل از اطمینان از انجام پرداخت کالا را به کشور خریدار ارسال می نماید و ممکن است خریدار شرایط فروشنده را نپذیرد و معامله را یکطرفه فسخ نماید. در این حالت فروشنده فقط میتواند کالای خود را به کشورش مرجوع نموده یا به مشتری دیگری بفروشد که به احتمال بالا توام با زیان خواهد بود. بنابراین فروشنده در صورتی این روش پرداخت را می پذیرد که به خریدار، نیاز وی به کالا و انجام شدن معامله اطمینان کامل داشته باشد.
اعتبار اسنادی Documentary Letter of Credit
روش اعتبار اسنادی یکی از برترین روشهای پرداخت بین‌المللی است. در این روش هر دو طرف یعنی خریدار و فروشنده پس از آن که توانستند به توافق نهایی برسند می‌توانند از این روش استفاده نمایند. در روش اعتبار اسنادی، خریدار پس از توافق اقدام به افتتاح حساب به نام فروشنده محصولات خود، در بانکی که به عنوان واسط قرار گرفته است؛ می‌کند. پس از آنکه فروشنده این حساب را باز کرد در بازه‌های زمانی مشخص مبالغی به این حساب واریز می‌کند، این کار تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که هم فروشنده محصول را مشتری خود را در بازه‌ی زمانی مشخص تولید کرده باشد و هم خریدار مبلغ مورد توافق را به صورت کامل به حساب بانک واسط واریز کرده باشد. بعد از این مراحل بانک واسط با دریافت اسنادی که ا جانب فروشنده دریافت می‌کند، طبق دستور خریدار مبلغ را برای فروشنده واریز می‌کند. این روش بسیار محبوب و پر استفاده است، هم خریدار و هم فروشنده می‌توانند از ریسک‌های احتمالی به وجود آمده جلوگیری نموده و با خیالی راحت اقدام به تجارت و کسب و کار نمایند. اما این روش معایبی را هم در بر دارد که می‌توان به هدر رفت زمان و هزینه‌بر بودن بازکردن حساب اعتبار اسنادی اشاره کرد.
حواله ارزی
اما حواله ارزی برای ما ایرانیان کاربرد بسیاری دارد. این روش بسیار ساده از و به مانند این است که در هنگام پرداخت شما خریدی از یک فروشگاه انجام داده‌اید، اما در حجمی گسترده‌تر. البته که ساده در تجارت معنی اصلی خود را نمیدهد و منظور از سادگی، راحتی است. با تمامی اینها این روش هم مراحلی برای خود دارد که باز هم اطمینان در آن حرف اول را می‌زند. از آنجا که کشور ایران در تحریم به سر می‌برد بازرگانان برای انجام مراودات اقتصادی از روش حواله ارزی استفاده می‌کنند. در این روش خریدار پس از آنکه فروشنده خود را یافت، لیست محصولاتی که در نظر دارد تهیه کند را به او ارسال می‌کند. فروشنده پس از دریافت لیست، محصولات را برای مشتری آماده سازی می‌کند و پس از آن صورتحسابی برای مشتری خود ارسال می‌کند. مشتری با توجه به هزینه‌های ایجاد شده و قیمت ارز اقدام به واریز ارز به حساب فروشنده کرده و بار را در کشور مورد نظر تحویل می‌گیرد. البته که در این روش وجود یک شخص ثالت در کشوری که قرار است از آن واردات صورت گیرد بسیار مهم و حیاتی است.
تقریبا می‌توان گفت که در تمامی روشهای ذکر شده اعتماد حرف نخست را می‌زند و اگر اعتمادی میان خریداد و فروشنده نباشد، تجارت مشکل می‌شود. برای افزایش اعتماد و اعتبار باید بیشتر شناخته شوید و در مراودات اقتصادی خود از شیوه‌های صحیح ارتباط استفاده نمایید که این گزینه نیازمند آموزش و زمان است. اما با این همه چیزی دور از انتظار نیست. به خاطر داشته باشید که در تجارت بین‌المللی باید بر غریزه و هوش خود بسیار اتکاء کنید. توجه داشته باشید که در هنگام انجام هرگونه عملیات تجاری، اگر تازه کار هستید از تجربیات افراد متخصص استفاده نمایید.
