در دنیای پرشتاب امروز اطمینان از کیفیت و ایمنی محصولات بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. استاندارد اجباری به عنوان یک ابزار قدرتمند تضمینی است بر این کیفیت و ایمنی. این استاندارد مجموعهای از قوانین و مقرراتی است که تولیدکنندگان، واردکنندگان و عرضهکنندگان کالا موظف به رعایت آنها هستند. به عبارت سادهتر، استاندارد اجباری تعیین میکند که یک محصول برای عرضه به بازار باید چه ویژگیهایی داشته باشد.
اخذ مجوز استاندارد اجباری فرآیندی است که طی آن،محصولات تولیدی یا وارداتی مورد آزمایش و بررسی قرار میگیرند تا مطابقت آنها با استانداردهای تعیین شده تأیید شود. این فرآیند، علاوه بر حفاظت از حقوق مصرفکنندگان، به بهبود کیفیت محصولات و افزایش رقابتپذیری تولیدکنندگان داخلی نیز کمک میکند.
در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف استاندارد اجباری خواهیم پرداخت. از تعریف دقیق استاندارد اجباری و اهمیت آن در اقتصاد کشور، تا انواع استانداردها، فرآیند اخذ مجوز و کالاهای مشمول این استاندارد، همه و همه مواردی هستند که به تفصیل مورد بحث قرار خواهند گرفت. همچنین، به قوانین و مقررات حاکم بر این حوزه و چالشهایی که در این مسیر وجود دارد، خواهیم پرداخت.
استاندارد اجباری چیست؟
تصور کنید میخواهید یک محصول جدید را بخرید. چه چیزی به شما اطمینان میدهد که این محصول ایمن، باکیفیت و قابل استفاده است؟ پاسخ ساده است: استاندارد اجباری.
استاندارد اجباری یعنی مجموعهای از قوانین و مقرراتی که تولیدکنندگان باید برای ساخت و عرضه محصولات خود رعایت کنند. این قوانین مشخص میکنند که یک محصول باید چه ویژگیهایی داشته باشد تا بتوان آن را به فروش رساند. برای مثال، یک محصول غذایی باید سالم باشد و مواد مضر در آن وجود نداشته باشد، یا یک وسیله برقی باید به گونهای طراحی شود که خطر برقگرفتگی نداشته باشد.
پس چرا به مجوز استاندارد کالا نیاز داریم؟ ایمنی مصرف کننده، بالا رفتن کیفیت کالاهای وارداتی و صادراتی، رقابت سالم میان تولیدکنندگان و تسهیل تجارت بین المللی و مراودات تجاری میان واردکنندگان و صادرکنندگان.
برای دریافت تاییدیه استاندارد اجباری نیز تولیدکنندگان باید محصول خود را به آزمایشگاههای معتمد ارسال کنند تا کیفیت و ایمنی آن بررسی شود. در صورتی که محصول با استانداردهای تعیین شده مطابقت داشته باشد، گواهی استاندارد به تولیدکننده اعطا میشود.
چگونگی دریافت مجوز استاندارد
باید بدانید برای اینکه بتوان روی یک محصول علامت استاندارد را درج کرد، باید از سازمان استاندارد مجوز یا همان پروانه دریافت کرد. این مجوز برای هر محصول به صورت جداگانه صادر میشود و مدت اعتبار آن یک سال است. این پروانه نشان میدهد که محصول مورد نظر با استانداردهای تعیین شده مطابقت دارد. هرگونه تغییر در شرایط تولید محصول یا انتقال این پروانه به شخص دیگری باید به اطلاع سازمان استاندارد برسد. همچنین، جعل یا دستکاری در این پروانه جرم محسوب میشود.
به عبارت دیگر، پروانه استفاده از علامت استاندارد مانند گواهی است که نشان میدهد محصول مورد نظر از نظر کیفیت و ایمنی مورد تأیید سازمان استاندارد قرار گرفته است.
تصمیمگیری در مورد اعطا، تعلیق یا لغو پروانه استفاده از علامت استاندارد، توسط کمیتهای به نام «کمیته علائم و کنترل کالا» انجام میشود. این کمیته با توجه به پیشنهادهای واحدهای اجرایی و بر اساس دستورالعملهای سازمان استاندارد تصمیمگیری میکند.
انواع استاندارد اجباری
- استاندارد ملی
هر کشوری استانداردهای مخصوص به خود را دارد. مثلاً در ایران، استاندارد ملی توسط سازمان استاندارد ایران (ISIRI) تعیین میشود. - استاندارد منطقهای
این استانداردها در سطح یک منطقه جغرافیایی مانند اتحادیه اروپا کاربرد دارند. مثلاً علامت CE نشاندهندهی رعایت استانداردهای اتحادیه اروپا است. - استاندارد بینالمللی
این استانداردها در سطح جهانی مورد استفاده قرار میگیرند و توسط سازمانهایی مانند ایزو (ISO) تدوین میشوند. - گواهینامه بازرسی (COI)
این گواهینامه که در تجارت بین الملل اهمیت فراوانی دارد، تأیید میکند که محصولی که خریداری میکنید با مشخصات اعلام شده توسط فروشنده مطابقت دارد. - گواهینامه انطباق (COC)
این گواهینامه بین المللی نیز نشان میدهد که محصول با استانداردهای کشور مقصد سازگار است و اجازه ورود به آن کشور را دارد.
مدارک لازم برای دریافت استاندارد اجباری
برای دریافت استاندارد اجباری نیاز است که اسناد و مدارکی را به مراکز مربوطه ارائه دهید. این مدارک شامل:
- فرم درخواست
- مدارک شخصی مدیر عامل
- کپی برابر با اصل آگهی ثبت و روزنامه رسمی واحد تولیدی
- آگهی تغییرات مجموعه
- کپی برابر اصل پروانه کسب و فعالیت
- فرم ثبت علائم تجاری
- کپی برابر اصل آگهی ثبت برند در روزنامه رسمی
- پرسشنامه اطلاعات فنی محصول
- اطلاعات آزمایشگاه واحد تولیدی
- گواهی تایید صلاحیت مسئول کنترل یا مدیر
- پرداخت کارمزد خدماتی و فیش پرداختی
لیست کالاهای مشمول استاندارد اجباری 1403
بسیاری از محصولات از جمله مواد غذایی، داروها، وسایل برقی، تجهیزات پزشکی و … مشمول استانداردهای اجباری هستند. با این حال لیست کاملی از این محصولات را میتوانید در سایت سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران پیدا کنید و یا پی دی اف های زیر را دانلود کنید که جدیدترین نسخه این لیست است. (آبان 1403)
تفاوت استاندارد اجباری و تشویقی چیست؟
استاندارد اجباری به استانداردی گفته میشود که تولید، صادرات یا واردات هر محصولی بر اساس آن الزامی است. این استانداردها توسط قانون مشخص شدهاند و برای تضمین کیفیت محصولات و ایمنی مصرفکننده در نظر گرفته شدهاند.
برخلاف استاندارد اجباری، اجرای استاندارد تشویقی اختیاری است. تولیدکنندگان و واردکنندگان میتوانند به صورت داوطلبانه برای محصولات خود از این استانداردها استفاده کنند. هدف از استانداردهای تشویقی، ارتقای کیفیت محصولات و افزایش رقابتپذیری در بازار است. فقط آنکه متقاضی تنها پس از امضای قرارداد و دریافت پروانه رسمی، مجاز به استفاده از علامت استاندارد تشویقی بر روی محصولات خود است.
سامانه سازمان ملی استاندارد
برای استعلام استاندارد اجباری و برای استعلام پروانه استاندارد اجباری باید به وبسایت سازمان استاندارد سر بزنید. همچنین برای دانستن جدیدترین به روزرسانیها درخصوص لیست کالاهای مشمول استاندارد اجباری میتوانید به آدرس www.inso.gov.ir مراجعه کنید.
قوانین استاندارد اجباری
قوانین و مقررات استاندارد اجباری شامل 25 ماده است که در سال 1371 به تصویب شورای عالی استاندارد رسیده است. در ادامه به طور خلاصه به بررسی این قوانین میپردازیم:
- کالاهای دارای استاندارد اجباری:
واردات این کالاها تنها در صورتی مجاز است که مشخصات آنها با استانداردهای ملی ایران یا استانداردهای مورد تایید سازمان استاندارد مطابقت داشته باشد. - کالاهای دارای استاندارد اجباری در کشور مبدأ:
حتی اگر استاندارد یک کالا در کشور تولیدکننده اجباری نباشد، اما واردات آن به ایران توسط شورای عالی استاندارد اجباری اعلام شده باشد، باید با استانداردهای ایران منطبق گردد. - تأییدیههای لازم برای واردات:
برای واردات برخی کالاها، واردکنندگان موظف هستند قبل از ورود کالا به کشور، تأییدیههای لازم را از سازمانهای بازرسی و تأیید کیفیت مورد تایید سازمان استاندارد دریافت کنند. - الزام به رعایت تمامی قوانین:
استفاده از علامت استاندارد به منزله معافیت از مسئولیتهای قانونی نیست. یعنی اگر کسی که از این علامت استفاده میکند، قوانین و مقررات استاندارد را رعایت نکند، باز هم مسئولیت عمل خود را بر عهده خواهد داشت. به عبارت سادهتر، داشتن علامت استاندارد تضمینی برای رعایت تمام قوانین نیست و در صورت تخلف، فرد متخلف طبق قانون مجازات خواهد شد. - اجبار به نشانهگذاری:
تولیدکنندگانی که محصولاتشان مشمول استانداردهای اجباری است، موظفاند محصولات خود را با علامت استاندارد، نام شرکت یا نام تجاری ثبت شده و سایر اطلاعاتی که در استاندارد ملی مربوطه ذکر شده است، مشخص کنند. دستورالعمل دقیق نشانهگذاری نیز باید توسط سازمان استاندارد ارائه شود. - نشانهگذاری محصولات با استاندارد تشویقی:
حتی اگر محصولی دارای استاندارد تشویقی باشد و تولیدکننده آن از علامت استاندارد استفاده کند، باز هم باید تمام قوانین و مقرراتی که برای نشانهگذاری محصولات با استاندارد اجباری وجود دارد را رعایت کند. - استفاده از علامت استاندارد در سایر موارد:
دارندگان پروانه استفاده از علامت استاندارد میتوانند با مجوز سازمان استاندارد، از این علامت در مکانهایی مانند سربرگ نامهها و تابلوهای سردر استفاده کنند. - الزام به تجهیز آزمایشگاه:
تمام کارخانهها و کارگاههایی که موظف به رعایت استانداردهای اجباری یا تشویقی هستند، باید برای کنترل کیفیت محصولات خود آزمایشگاهی مجهز داشته باشند. این آزمایشگاه باید تحت نظارت یک مسئول کنترل کیفیت باشد و تجهیزات لازم برای انجام آزمایشهای مورد نیاز را داشته باشد. - استفاده از آزمایشگاههای دیگر:
در موارد خاص و با مجوز سازمان استاندارد کارخانهها میتوانند برای انجام برخی آزمایشها از امکانات آزمایشگاههای دیگر استفاده کنند. - کمک سازمان استاندارد در تجهیز آزمایشگاه:
تولیدکنندگان میتوانند از سازمان استاندارد درخواست کمک کنند تا طرحی برای تجهیز آزمایشگاه و برقراری سیستم کنترل کیفیت برای آنها تهیه شود. همچنین، سازمان استاندارد میتواند کارشناسان خود را برای نظارت بر اجرای این طرح به کارخانه اعزام کند. - هزینههای تجهیز آزمایشگاه:
هزینههای تهیه طرح تجهیز آزمایشگاه و همچنین دستمزد کارشناسان سازمان استاندارد بر عهده تولیدکننده است. - بازرسی دورهای:
سازمان استاندارد موظف است به صورت دورهای از کارخانهها و کارگاهها بازدید کرده و نمونههایی از محصولات آنها را برای آزمایش بردارد. نتایج این آزمایشها ظرف یک ماه به تولیدکننده اعلام میشود. بهعلاوه سازمان استاندارد موظف است حداکثر ظرف ۱۵ روز پس از دریافت درخواست استفاده از علامت استاندارد تشویقی، از کارخانه یا کارگاه مورد نظر بازدید کند. هدف از این بازدید، ارائه راهنماییهای لازم و در صورت نیاز برداشت نمونه از محصولات برای انجام آزمایشات است. - بررسی گزارش:
گزارش کارشناس ناظر و نتایج آزمایشهای انجام شده بر روی نمونههای برداشته شده، در کمیته علائم و کنترل کالا بررسی میشود. - تصمیمگیری کمیته:
این کمیته پس از بررسی دقیق، نظریه نهایی خود را در مورد اعطای پروانه استفاده از علامت استاندارد تشویقی صادر میکند. این تصمیم باید ظرف حداکثر 10 روز به متقاضی ابلاغ شود. - شرایط صدور پروانه:
برای دریافت پروانه استفاده از علامت استاندارد تشویقی، تولیدکننده باید هزینههایی را که سازمان استاندارد برای استانداردسازی محصول تعیین میکند پرداخت کند. - تعرفه خدمات:
مبلغ دقیق این هزینهها بر اساس تعرفه مشخص شده در قانون تعیین میشود. - تجدید و تمدید پروانه:
برای تمدید یا تجدید پروانه استفاده از علامت استاندارد، علاوه بر حفظ کیفیت محصول، باید هزینههای مربوطه نیز پرداخت شود. - آگهی صدور پروانه:
سازمان استاندارد موظف است صدور، تمدید یا تجدید پروانه استفاده از علامت استاندارد را برای اطلاع عموم در حداقل دو روزنامه پرتیراژ آگهی کند. برای آگاهی از آگهی های اعلام اجباری و تشویقی استاندارد کالاهای منتشر شده در روزنامه های کثیرالانتشار میتوانید سری به لیست کلی آگهی ها بزنید. - اعلام شروع تولید:
قبل از شروع تولید انبوه محصولی که استانداردسازی شده است، تولیدکننده باید حداقل ۷ روز قبل از آن، این موضوع را به سازمان استاندارد اطلاع دهد تا کارشناسی برای بررسی فرآیند تولید، بستهبندی و انبارداری به کارخانه اعزام شود. سازمان استاندارد نیز موظف است حداکثر ظرف 4 روز کارشناس خود را به کارخانه اعزام کند. - تهیه صورتجلسه:
کارشناس بازرس باید نتایج بازرسی خود را به همراه تاریخ شروع تولید، به صورت کتبی و در حضور نماینده تولیدکننده، صورتجلسه کند و حداکثر ظرف 48 ساعت این صورتجلسه را به سازمان استاندارد ارسال نماید. - استفاده از علائم اختصاصی:
محصولاتی که براساس استاندارد تولید میشوند، باید دارای تاریخ تولید و شماره سری تولید باشند که به صورت رمز یا کد مشخص میشود. این اطلاعات محرمانه بوده و در سازمان استاندارد نگهداری میشود. - نمونهبرداری و آزمایش:
تولیدکننده موظف است به طور مرتب از محصولاتی که تولید میکند، نمونهبرداری کرده و آنها را در آزمایشگاه خود آزمایش کند. نتایج این آزمایشها باید ثبت و نگهداری شود و در صورت درخواست سازمان استاندارد، در اختیار آنها قرار گیرد. مدت زمان نگهداری نمونهها و نتایج آزمایشها توسط سازمان استاندارد تعیین میشود. - نمونهبرداری:
سازمان استاندارد میتواند برای اطمینان از تطابق کیفیت محصولات با استانداردهای تعیین شده، از محصولات موجود در مراحل مختلف تولید، انبار و فروش نمونهبرداری کند. - آزمایش نمونهها:
نمونههای برداشته شده در آزمایشگاههای سازمان استاندارد یا آزمایشگاههای معتمد دیگر، مطابق با روشهای مشخص شده در استاندارد، آزمایش میشوند. - هزینه نمونهبرداری:
هزینه خرید نمونهها و آزمایش آنها از محل ودیعهای که تولیدکننده هنگام درخواست پروانه پرداخت کرده است، کسر میشود. - ودیعه:
تولیدکننده هنگام درخواست پروانه، مبلغی را به عنوان ودیعه به سازمان استاندارد پرداخت میکند. این ودیعه برای پوشش هزینههای نمونهبرداری و آزمایش در آینده استفاده میشود. - اعتراض به نتایج آزمایش:
اگر تولیدکننده به نتایج آزمایشها اعتراض داشته باشد، میتواند ظرف 5 روز درخواست تجدید آزمایش کند. این درخواست در کمیتهای تخصصی بررسی میشود و تصمیم نهایی به تولیدکننده ابلاغ میگردد. پس اگر نتایج آزمایشهای انجام شده بر روی محصولاتی که مشمول استانداردهای اجباری هستند، نشان دهد که این محصولات با استانداردهای تعیین شده مطابقت ندارند، سازمان استاندارد موظف است این موضوع را به تولیدکننده یا عرضه کننده محصول اطلاع دهد. - برخورد قانونی با کالاهای مشکل دار:
در صورتی که سازمان استاندارد تشخیص دهد که جمعآوری محصولات غیر استاندارد یا توقف ارائه خدمات مرتبط ضروری است، گزارشی را به همراه نتایج آزمایشها به کمیسیونی ویژه ارائه میدهد. این کمیسیون پس از بررسی موضوع، دستور شروع اقدامات قانونی برای جمعآوری و توقیف محصولات غیر استاندارد را صادر میکند. - جمعآوری و توقیف محصولات غیر استاندارد:
دادگاه پس از بررسی پرونده، تصمیم میگیرد که محصولات غیر استاندارد را توقیف کند و در صورت نیاز آنها را از بین ببرد، بازیافت کند یا به فروش برساند. مثلا اگر دادگاه اجازه فروش محصولات غیر استاندارد را بدهد، این محصولات توسط تعاونیهای مصرف به فروش میرسند و درآمد حاصل از فروش به حساب دولت واریز میشود. - تغییر استانداردها:
استانداردها ممکن است تغییر کنند. هر تغییری که در استانداردها ایجاد میشود باید به اطلاع عموم برسد. - تبلیغات نادرست ممنوع:
استفاده از عبارتهایی مثل “استاندارد” یا “تایید شده توسط سازمان استاندارد” در تبلیغات، باید طبق قوانین سازمان استاندارد انجام شود. - نظارت بر تبلیغات:
تولیدکنندگان باید طرحهای تبلیغاتی خود را به تایید سازمان استاندارد برسانند. - لغو پروانه:
درصورت عدم تطابق محصول با استاندارد، عدم پرداخت بدهی به سازمان، عدم رعایت قوانین و تبلیغات نادرست باعث لغو پروانه استاندارد میشود. - آدرس رسمی:
آدرس تولیدکننده همان آدرسی است که در پروانه قید شده است. - تغییر آدرس:
اگر آدرس تولیدکننده تغییر کند، باید به سازمان استاندارد اطلاع داده شود. - قوانین کلی:
قوانین این آییننامه برای همه انواع استانداردها (اجباری و تشویقی) اعمال میشود. - دستورالعملهای اجرایی:
سازمان استاندارد میتواند دستورالعملهای دیگری را برای اجرای بهتر این آییننامه تدوین کند.
نتیجه گیری
استاندارد اجباری، فراتر از یک الزام قانونی، یک گواهی کیفیت و ایمنی برای محصولات است. این استاندارد، با تعریف معیارهای مشخص و الزامآور، به عنوان یک سد محافظتی در برابر ورود محصولات بیکیفیت و خطرناک به بازار عمل میکند و به این ترتیب، اعتماد مصرفکنندگان را جلب کرده و به بهبود سلامت جامعه کمک شایانی میکند.
بهعلاوه اخذ مجوز استاندارد یکی از اصلیترین مجوزهای واردات کالا و صادرات است و باتوجه به آنکه لیست کالاهای مشمول استانداردهای اجباری و تشویقی که توسط سازمان استاندارد منتشر میشود، راهنمای کاملی برای تولیدکنندگان و واردکنندگان است تا از الزامات قانونی آگاه شوند و محصولات خود را مطابق با استانداردهای تعیین شده تولید یا وارد کنند.
سوالات متداول
تفاوت استاندارد اجباری با استاندارد تشویقی چیست؟
استاندارد اجباری، مجموعهای از قوانین و مقرراتی است که رعایت آنها برای تولید، واردات و عرضه یک محصول در بازار، الزامی است. در مقابل، استاندارد تشویقی، استانداردی است که رعایت آن اختیاری بوده و به تولیدکننده مزایای رقابتی بیشتری میدهد.
چه کالاهایی مشمول استاندارد اجباری هستند؟
لیست کالاهای مشمول استاندارد اجباری به طور مرتب بهروزرسانی میشود، اما به طور کلی، کالاهایی که با سلامت، ایمنی و محیط زیست افراد مرتبط هستند، مشمول این استاندارد میشوند. مانند: مواد غذایی، داروها، تجهیزات پزشکی، لوازم خانگی، خودروها، اسباببازیها و غیره.
آیا استاندارد اجباری فقط برای تولیدکنندگان داخلی الزامی است؟
خیر، استاندارد اجباری برای تمام کالاهایی که وارد کشور میشوند نیز الزامی است. بنابراین، واردکنندگان نیز باید اطمینان حاصل کنند که کالاهای وارداتی آنها با استانداردهای کشور مقصد مطابقت دارد.