نخود، به عنوان یکی از حبوبات پرطرفدار و با ارزش غذایی بالا، نقش مهمی در سبد غذایی ایرانیان دارد. این محصول نه تنها در داخل کشور مورد توجه است، بلکه در بازارهای جهانی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ایران با دارا بودن شرایط آب و هوایی مناسب برای کشت نخود، یکی از تولیدکنندگان مهم این محصول در منطقه محسوب می‌شود. با این حال، عوامل مختلفی از جمله نوسانات تولید، تقاضای رو به رشد بازار داخلی و خارجی، سیاست‌های تجاری و تحریم‌ها، بر میزان صادرات و واردات نخود در ایران تأثیرگذار بوده است.
در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف صادرات و واردات نخود در ایران، از جمله عوامل مؤثر بر آن، چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو و همچنین سیاست‌های مورد نیاز برای توسعه این بخش از کشاورزی پرداخته خواهد شد.
ممنوعیت صادرات نخود
در یکی دو سال اخیر بارها خبر ممنوعیت صادرات نخود به گوش خورد و بسیاری از کشاورزان و صادرکنندگان منتظر بودند که بالاخره صادرات نخود کی باز می‌شود. اما ریشه این تغییرات و قوانین کجاست؟
صادرات نخود در ایران طی سال‌های اخیر با نوسانات قابل توجهی مواجه بوده است. بر اساس آمار گمرک، در ده ماهه نخست سال 1402، حدود 75 هزار تن نخود از کشور صادر شده است. این رقم در حالی است که پیش‌بینی می‌شد با توجه به افزایش تولید و بهبود کیفیت محصول، رکورد صادرات نخود در دو دهه اخیر شکسته شود اما این اتفاق نیفتاد.
درواقع بالاترین میزان صادرات نخود به ایران در سال 1381 با 140 هزار تن ثبت شده است. این رقم نشان از پتانسیل بالای کشور در صادرات این محصول دارد. با این حال، در سال‌های بعد به دلایل مختلفی از جمله اعمال ممنوعیت صادرات، این روند رو به کاهش گذاشت.
ممنوعیت‌های صادرات نخود در سال‌های گذشته به شدت بر بازار این محصول تأثیر گذاشته است. در سال 91، با قرار گرفتن نخود در گروه حبوبات و اعمال ممنوعیت صادرات بر این گروه، صادرات نخود نیز متوقف شد. این امر باعث انباشت محصول در انبارها، کاهش قیمت و ضرر کشاورزان شد. پس از سه سال، این ممنوعیت برداشته شد اما در سال 96 دوباره اعمال شد. اما باز هم این ممنوعیت از بین رفت و دوباره نیمه دوم سال 1402 صادرات نخود ممنوع اعلام شد که پس از چندماه پیگیری فعالان این بخش، دوباره از سر گرفته شد و در حال حاضر در سال 1403 هیچ مشکلی برای این کار وجود ندارد.
علاوه بر ممنوعیت‌های صادرات، چالش‌های دیگری نیز بر سر راه صادرات نخود وجود داشته است. از جمله این چالش‌ها می‌توان به تعهدات صادراتی و پیمان‌سپاری ارزی اشاره کرد که از سال ۹۷ به بعد برای صادرکنندگان ایجاد مشکل نمود. این موضوع باعث کاهش انگیزه صادرکنندگان و در نتیجه کاهش میزان صادرات شد.
به صورت کلی ممنوعیت‌های مکرر صادرات نخود باعث از دست رفتن بازارهای بین‌المللی و کاهش سهم ایران در تجارت جهانی نخود شده است. این امر نه تنها به ضرر کشاورزان و صادرکنندگان ایرانی بوده بلکه به اعتبار ایران به عنوان یک صادرکننده‌ی قابل اعتماد نیز لطمه زده است.
آمار صادرات و واردات نخود
نخود در اکثر استان‌های کشور کشت می‌شود که استان‌های کرمانشاه، لرستان، کردستان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، همدان، ایلام، خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، مرکزی و استان قزوین عمده‌ترین تولیدکنندگان این محصول به شمار می‌روند.
تعرفه گمرکی واردات نخود
کد تعرفه گمرکی برای ترخیص نخود رسمی در ردیف 07132090 است که حقوق ورودی آن 1 درصد است.
مجوزهای صادرات و واردات نخود
همانطور که می‌دانید، صادرات و واردات نخود به عنوان یک کالای کشاورزی و خوراکی نیازمند رعایت قوانین و مقررات خاصی است. یکی از مهم‌ترین مراحل این فرآیند، اخذ مجوزهای لازم است.
مجوزهای اصلی مورد نیاز برای صادرات و واردات نخود عبارتند از:
1) گواهی سلامت کالا:
این گواهی نشان‌دهنده سلامت و کیفیت محصول است و توسط سازمان بهداشت کشور مبدا یا مقصد صادر می‌شود.
2) مجوز سازمان غذا و دارو:
برای واردات محصولات غذایی مانند نخود، اخذ مجوز از سازمان غذا و دارو الزامی است تا اطمینان حاصل شود که محصول از نظر بهداشتی برای مصرف مناسب است.
3) مجوز ارزی:
از وزارت جهاد کشاورزی باید دریافت شود و مربوط به تخصیص ارز است.
4) پروانه کسب:
برای فعالیت در زمینه صادرات و واردات کالا، داشتن پروانه کسب الزامی است.
5) کارت بازرگانی:
کارت بازرگانی برای انجام کلیه عملیات تجاری از جمله صادرات و واردات نخود مورد نیاز است.
ایران به چه کشورهایی نخود صادر می‌کند؟
رییس شورای ملی نخود کشور در سال 1402 گفت: طبق آمارها سالانه بین 270 تا 300 هزار تن محصول نخود در سطح 550 تا 600 هزار هکتار از اراضی دیم کشت می‌شود که در سال 1402 بالغ بر 89 هزار تن نخود به دیگر کشورها صادر شد.
کشورهای پاکستان، افغانستان، عراق، ازبکستان و امارات از مشتریان اصلی نخود ایرانی بوده‌اند.
وضعیت صادرات نخود
ایران با ظرفیت تولید سالانه حدود 300 هزار تن نخود، یکی از تولیدکنندگان مهم این محصول در منطقه محسوب می‌شود. صادرت نخود کرمانشاه سهم قابل توجهی در تولید و صادرات این محصول دارد. در ادامه به ابعاد مختلف این موضوع می‌پردازیم:
ظرفیت تولید و مصرف داخلی:
از مجموع نخود تولید شده در ایران، حدود یک سوم در استان کرمانشاه تولید می‌شود. با توجه به اینکه سرانه مصرف نخود در ایران کمتر از تولید است، مازاد تولید این محصول پتانسیل بالایی برای صادرات دارد.
بازارهای هدف صادرات:
کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان و پاکستان بازارهای اصلی صادرات نخود ایران هستند. علاوه بر این، برخی کشورهای عربی و حتی برخی کشورهای اروپایی نیز به عنوان بازارهای هدف برای صادرات نخود ایرانی شناسایی شده‌اند.
کیفیت بالای نخود کرمانشاه:
شرایط آب و هوایی خاص استان کرمانشاه باعث شده است که نخود تولید شده در این استان از کیفیت و طعم بسیار بالایی برخوردار باشد و در بازارهای بین‌المللی جایگاه ویژه‌ای داشته باشد.
محصولات فرآوری شده:
علاوه بر نخود خام، محصولات فرآوری شده مانند نخودچی و آرد نخود نیز از ایران به کشورهای دیگر صادر می‌شود. شهرستان ممقان در آذربایجان شرقی نیز یکی از مراکز مهم تولید این محصولات است.
نوسانات صادرات:
صادرات نخود ایران در طول سال‌های گذشته با توجه به میزان تولید، سیاست‌های دولت و شرایط بازار داخلی و خارجی، نوسانات زیادی داشته است. در برخی سال‌ها به دلیل کمبود تولید، صادرات محدود شده و حتی ممنوع شده است.
تأثیر عوامل مختلف بر صادرات:
عوامل مختلفی مانند قیمت جهانی نخود، نرخ ارز، کیفیت محصول، هزینه‌های حمل و نقل، سیاست‌های تجاری و تحریم‌ها بر حجم و مقصد صادرات نخود ایران تأثیرگذار هستند.
رشد صادرات در سال‌های اخیر:
در سال‌های اخیر با بهبود شرایط تولید و افزایش تقاضا در بازارهای جهانی، صادرات نخود ایران روند رو به رشدی داشته است. به عنوان مثال، در سال جاری با افزایش تولید و بهبود قیمت‌ها، صادرات نخود به کشورهای مختلف افزایش یافته است.
بازارهای جدید:
علاوه بر بازارهای سنتی مانند عراق و پاکستان، بازارهای جدیدی مانند ازبکستان و امارات نیز برای صادرات نخود ایرانی شناسایی شده‌اند.
واردات نخود به ایران از چه کشورهایی است؟
نخود به عنوان یکی از حبوبات پر مصرف در ایران، نقش مهمی در سبد غذایی خانوارهای ایرانی دارد. با توجه به افزایش جمعیت و تغییر الگوهای مصرف، تولید داخلی نخود به طور کامل نیاز بازار را تامین نمی‌کند. در نتیجه، ایران مجبور به واردات این محصول از کشورهای دیگر است.
بر اساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، در سال 1402 بیش از 56 هزار تن انواع نخود و لپه وارد کشور شده است و بیشترین واردات این محصولات از کشورهای امارات متحده عربی، ترکیه، روسیه، هند، کانادا، اتیوپی، پاکستان و قزاقستان بوده است.
دلایل واردات نخود
تولید داخلی نخود به دلیل عوامل مختلفی مانند خشکسالی، کاهش سطح زیر کشت و تغییر الگوی کشت، قادر به تامین نیاز داخلی نیست. همچنین رشد جمعیت و تغییر سبک زندگی باعث افزایش تقاضا برای محصولات پروتئینی از جمله نخود شده است. البته برخی از انواع نخود که در ایران کشت می‌شود، از نظر کیفیت و تنوع با نخودهای وارداتی قابل مقایسه نیستند.
کلام نهایی
صادرات و واردات نخود به عنوان یکی از حبوبات استراتژیک، تحت تأثیر عوامل متعدد داخلی و خارجی قرار دارد. برای توسعه پایدار این صنعت، نیازمند رویکردی جامع هستیم که شامل افزایش بهره‌وری تولید، بهبود کیفیت، توسعه زیرساخت‌های صادراتی، حمایت از صنایع تبدیلی و تنوع‌بخشی به بازارهای هدف باشد.
واردکنندگان باید به استانداردهای کیفی و بهداشتی محصولات وارداتی توجه ویژه داشته باشند و مجوزهای لازم از سازمان‌های ذی‌ربط را دریافت کنند. صادرکنندگان نیز باید با ارتقای کیفیت محصولات، بسته‌بندی مناسب و بازاریابی مؤثر، جایگاه نخود ایرانی را در بازارهای جهانی تقویت نمایند.
دولت نیز باید با تدوین سیاست‌های حمایتی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان، تسهیل در صدور مجوزها، کاهش هزینه‌های تولید و حمایت از تحقیقات در زمینه کشاورزی، به توسعه این صنعت کمک کند.
با اتخاذ این راهکارها، می‌توانیم ضمن تأمین نیاز داخلی، از پتانسیل صادراتی نخود به نحو مطلوب استفاده کرده و ارزآوری برای کشور ایجاد کنیم.
لازم به ذکر است، شرکت لجستیک ایرانیان دبی در حوزه واردات و صادرات کالا، حمل و نقل بین المللی و ترخیص کالا از گمرک فعالیت می‌کند. برای کسب اطلاعات بیشتر با کارشناسان ما تماس بگیرید.
سوالات متداول
صادرات نخود به عراق چگونه است؟
یکی از اصلی‌ترین مقاصد صادراتی نخود ایران، عراق است که به خاطر مرز زمینی مشترک می‌توان به وسیله حمل زمینی، محصول را به این کشور ارسال کرد.
آیا صادرات نخود ممنوع است؟
در حال حاضر (سال 1403) ممنوعیت صادرات نخود لغو شده و مشکلی در این باره وجود ندارد.
واردات نخود به ایران از چه کشورهایی است؟
عمده نخود وارداتی از کشورهای روسیه و ترکیه است.